ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਨੇ ੨੦੨੪ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਉਦਾਸੀਨ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਇਸ ਦੂਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਮਝਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਭਾਜਪਾ ਲਈ, ਬਲਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਣਗੇ।ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕੁਝ ਆਰਐਸਐਸ ਕਾਡਰ ਜੋ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਪੋਲਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦੋਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸੂਖਮ-ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਕੁਝ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੇ ਆਰਐਸਐਸ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਗੈਰ-ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਆਰ.ਐੱਸ.ਐੱਸ. ਦੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਨਿੱਜੀ ਸਬੰਧਾਂ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਕੇਤ ਉਦੋਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜੇਪੀ ਨੱਡਾ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਸੰਘ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਚੋਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚ ਇਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਜੀਬ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀ ਗਲਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਦੋਵੇਂ ਹਿੰਦੂਤਵ ਫਲਸਫੇ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ ਮੋਹਰੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਝੰਡਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਸੰਘ ਅੰਦਰ ਦੋ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।ਗੁਰੂ ਗੋਲਵਲਕਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸੱਤਾ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਰਸ, ਆਰਐਸਐਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਨੇ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਲਚਕਦਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਸੰਘ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਖਾਸ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ੧੯੮੦ ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅਸਫਲ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਦੀ ਹੋਂਦ ਉੱਤੇ ਪਰਛਾਵਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਐਂਮਰਜੈਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਸੰਘ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ੧੯੭੯ ਵਿਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਆਰਐਸਐਸ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਅਤੇ ਮਰਹੂਮ ਸੰਜੇ ਗਾਂਧੀ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ।ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਜੇ ਨੇ ਆਰਐਸਐਸ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਨਫ਼ਰਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਗਲਤ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁੱਖ ਨੁਕਤਾ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਮਝ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਸੀ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਣ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ।
ਆਰਐਸਐਸ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕਾਡਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ‘ਤੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਭਾਜਪਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਜੇਕਰ ਆਰਐਸਐਸ ਨੇ ਹੁਣ ਭਾਜਪਾ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।ਆਰਐਸਐਸ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਤ, ਧਰਮ ਜਾਂ ਖੇਤਰੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਨਾ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਆਰਐਸਐਸ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿੰਗ, ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸਦੀਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਕੋਈ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਸਟੈਂਡ ਲਿਆ ਹੈ।ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੋਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਨ। ਐਨ.ਡੀ.ਏ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਦੱਤੋਪੰਤ ਥੇਂਗੜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੂਫਾਨੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਆਰਐਸਐਸ ਐਨਡੀਏ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ, ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨੇ ਵਾਜਪਾਈ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਰਐਸਐਸ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਸਰਾਸਰ ਝੂਠ ਸੀ; ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰਨ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਲੈਣ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ ਸੀ।
ਹਿੰਦੀ ਹਾਰਟਲੈਂਡ ਤੋਂ ਹੁਣ ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਮੋਦੀ ਦੇ ਕੁਝ ਵੋਟਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵੋਟ ਨਾ ਪਾਈ ਹੋਵੇ – ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ੨੦੧੯ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਮਤਦਾਨ ਹੋਇਆ – ਪਰ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਉਹ ਹਾਰ ਜਾਵੇ।ਮੋਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਸੰਘ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋ ਸਪੇਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਰਐਸਐਸ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਚੰਗਾ ਸਮਰਥਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਭਾਜਪਾ ਅਕਸਰ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਦੁਖੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ? ਜਾਂ ਕੀ ਉਹ ਆਖਰਕਾਰ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ੨੦੨੫ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁਣਗੇ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੀ ਦੂਰ ਹੈ।
