ਵਿਅਸਤ ਤਿਲਕ ਪੁਲ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੂਰਤੀ ਵਾਲੇ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਪੰਡਿਤ ਸਾਧੂ ਰਾਮ ਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਾਰਡਿੰਗ ਬ੍ਰਿਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹਾਰਡਿੰਗ ਲੇਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਂ ੧੯੭੦ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ, ਦਿੱਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ, ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਰਿਣੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ੨੫ ਅਗਸਤ, ੧੯੧੧ ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, “ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲਈ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਵਿਕਲਪ ਹੋਵੇਗਾ।” ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਨੇ ੧੯੧੦ ਤੋਂ ੧੯੧੬ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।
ਬੁਰਾੜੀ ਨੇੜੇ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ੧੨ ਦਿਸੰਬਰ ੧੯੧੧ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਤੀਜੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਕਿੰਗ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਿਤਮਜ਼ਰੀਫੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋ ਅੱਜ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਪਾਰਕ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹਨ। ਕਿੰਗ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਰੋਨੇਸ਼ਨ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਮੂਰਤੀ ੧੯੬੮ ਤੱਕ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਸਦੀ ਥਾਂ ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਐਡਵਿਨ ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।੧੯੧੩ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲੁਟੀਅਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਲਈ ਠੇਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।
ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੇ ਸੋਰਸਿੰਗ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਉੱਘੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਆਮਦ ਹੋਈ ਜੋ ਕਿ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਵੱਕਾਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ, ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਸਰਦਾਰ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਟੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਂ ਨੇ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਰਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਉਹ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਸਰਦਾਰ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਰਗੋਧਾ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ । ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ ਦੇ ਕਈ ਬਲਾਕ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਸਿੰਧੀਆ ਹਾਊਸ, ਰੀਗਲ ਬਿਲਡਿੰਗ, ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ, ਯੂਨੀਅਨ ਅਕੈਡਮੀ ਸਕੂਲ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਲਾਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ (ਐਨਡੀਐਮਸੀ) ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ (ਜਾਣਕਾਰੀ) ਮਦਨ ਥਪਲਿਆਲ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਏਕ ਸਾਦੀ ਕਾ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ੧ ਜਨਪਥ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬੰਗਲਾ ਵੀ ਬਣਵਾਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ” ਬੈਕੁੰਠ ਸੀ।ਇਹ ਵਾਲਟਰ ਜਾਰਜ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋਏ ਰੀਗਲ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਨਪਥ ਲੇਨ ਦੇ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨੇਮਪਲੇਟ ‘ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ “ਸਰ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ” ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਲੇਖਕ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਉੱਘੇ ਸਿੱਖ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਸਾਖਾ ਸਿੰਘ, ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਸੇਠੀ, ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਬਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਨਾਰਥ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਕਈ ਨਿੱਜੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸੀ। ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਬਲਾਕਾਂ ਲਈ ਧੌਲਪੁਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਅਤੇ ਆਗਰਾ (ਯੂ.ਪੀ.) ਤੋਂ ਪੱਥਰ ਸਪਲਾਈ ਕਰਾਉਂਦਾ ਸੀ । “ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਗੋਲੇ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਲਈ ਘਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਗ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਗਲ-ਮੰਜ਼ਲਾ ਘਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ,” ਗੋਲ ਮਾਰਕੀਟ ਆਧਾਰਿਤ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਕਲਿਆਣ ਸਮਿਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੀਤਮ ਧਾਰੀਵਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਐਡਵਿਨ ਲੁਟੀਅਨ ਅਕਸਰ ਇਹਨਾਂ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਕਸਤੂਰਬਾ ਗਾਂਧੀ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਂਝੇ ਕੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ।ਐਂਡ ਲੇਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਰੋਡ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਰਜ਼ਨ ਰੋਡ (ਹੁਣ ਕਸਤੂਰਬਾ ਗਾਂਧੀ ਮਾਰਗ) ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਹੋਟਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ-ਸਿਤਾਰਾ ਹੋਟਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਕਰਾਚੀ ਤੋਂ ਸੇਠ ਹਾਰੂਨ ਅਲ ਰਾਸ਼ਿਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਠੇਕੇਦਾਰ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਲਛਮਣ ਦਾਸ ਨੇ ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਅਕਬਰ ਅਲੀ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਅਲੀ, ਦੋ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਨੇ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ; ਅਕਬਰ ਅਲੀ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਅਲੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਦਯਾਨ (ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਗਲ ਗਾਰਡਨ) ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਹਾਊਸ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਕਈ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੈਂਡਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਖਾਸ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ‘ਦਿ ਰੋਮਾਂਸ ਆਫ਼ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ’ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ: “ਲਛਮਣ ਦਾਸ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਉਹ ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ੧੮ ਜਨਵਰੀ, ੧੯੩੨ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਛਮਣ ਦਾਸ ਮੌਜੂਦ ਸਨ; ਉਸਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਹ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।”
ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਚਿਹਰੇ ਰਹਿਤ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ, ਜੋਧਪੁਰ, ਭੀਲਵਾੜਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਆਏ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਾੜਗੰਜ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਪੈਦਲ ਹੀ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਧਾਰਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਦਿਹਾੜੀ ਕਮਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਹਿਲਾ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਠ ਆਨੇ (ਅੱਧਾ ਰੁਪਿਆ) ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਰੋਲ ਬਾਗ ਦੇ ਰਾਗੀਪੁਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪਲਾਟ ਅਲਾਟ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਨ, ਪੱਥਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ, ਕੁਝ ਭਰਤਪੁਰ ਤੋਂ। ਉਹ ਪੱਥਰ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜਾਲੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੇ ਤਾਜ ਮਹਿਲ, ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ੧੩ ਫਰਵਰੀ, ੧੯੩੧ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡੀ ਜੌਹਨਸਨ ਅਤੇ ਰਿਚਰਡ ਵਾਟਸਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਦ ਲਾਸਟ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਸਿਟੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਿੰਗ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਨੇ ੩੧ ਦਸੰਬਰ, ੧੯੨੬ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾ ਨਾਮ “ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ” ਰੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। “ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ” ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਦਿੱਲੀ, ਰਾਇਸੀਨਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੱਖਣੀ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਸੀ ਕਿ ਨਾਮ ਵਿੱਚ “ਦਿੱਲੀ” ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ, ਵਾਇਸਰਾਏ ਹਾਊਸ (ਹੁਣ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ), ਕੌਂਸਲ ਹਾਊਸ (ਸੰਸਦ ਭਵਨ), ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸੜਕਾਂ ਲਗਭਗ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ੧੯੩੩ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ।
